Bilgi Felsefesi (Epistemoloji) Nedir?

Bilgi felsefesi (epistemoloji) nedir? Merak edenler için bilgi felsefesi, felsefe (Philiasophia) sözcüğü philia (sevgi) ve sophia (bilgelik) sözcüklerinin birleşiminden oluşur. Philiasophia, bilgelik sevgisi anlamına gelir. Felsefenin bilgi felsefesi, varlık felsefesi, ahlak felsefesi, sanat felsefesi, din felsefesi, siyaset felsefesi ve bilim felsefesi olmak üzere 7 farklı alt dalı bulunur. Bu yazıda bilgi felsefesi konusu ele alınacaktır ve konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle bazı kavramlar hakkında tanımlamalar yapılacaktır.

Bilgi Felsefesi (Epistemoloji) Nedir?

Bilgi felsefesi; bilginin kaynağı, ölçütleri ve türleri üzerine yoğunlaşan felsefenin alt dalıdır. Epistemoloji olarak da bilinir.

Bilgi: Sujenin objeye yönelmesi sonucunda ortaya çıkan üründür. Bilme yetisine sahip olan varlığa suje, bilme eylemine konu olan varlığa obje denir.

Bilgi Aktı: Suje ile obje arasındaki alışveriştir. Bilginin oluşmasını sağlayan bağdır.

A Priori (Öncel Bilgi): Deneyimlenmemiş bilgilerdir.

A Posteriori (Sonsal Bilgi): Deneyimler ve algılar aracılığıyla elde edilen bilgilerdir.

Gerçeklik: İnsan zihninden bağımsız olarak dış dünyada var olma durumudur.

Doğruluk (Hakikat): Var olan yargının gerçeklikle örtüşmesidir. Bilginin doğruluk ölçütleri; uygunluk, tutarlılık, tümel uzlaşım, apaçıklık ve yararlılıktır.

Temellendirme (Argümantasyon): Düşüncelerin mantık ilkelerine dayalı olarak açıklanması ve kanıtlanmasıdır.

Tümdengelim: Genelden özele akıl yürütme şeklidir.

Tümevarım: Özelden genele akıl yürütme şeklidir.

Bilgi Felsefesinin Temel Soruları

Felsefede genel itibariyle sorular cevaplardan daha önemlidir. Düşünme ve sorgulama temelli bir bilim olmasından ötürü sorulara genel geçer bir cevap üretme amacı güdülmez. Temel sorular üzerinde yoğun bir biçimde düşünülerek farklı soruların ve cevapların ortaya çıkması böylece sorgulama sürecinin istikrarlı bir şekilde devam etmesi amaçlanır. Sorulara her filozof farklı cevaplar verir ve bu cevaplar üzerinden farklı sorular türetilir.

Yukarıdaki açıklamalardan hareketle felsefenin her bir alt dalının kendi içerisinde felsefi nitelikli temel sorular barındırdığı çıkarımına ulaşılır. Bu yazıda konu olarak bilgi felsefesi ele alındığı için bilgi felsefesinin temel soruları üzerinde durulacaktır.

Bilgi felsefesinin temel soruları şunlardır:

• Bilgi nedir?
• İnsan neyi bilebilir?
• Bilginin yöntemi nedir?
• Bilginin sınırı nedir?
• Doğru bilgi var mıdır?
• Bilginin türleri nelerdir?
• Bilgi nasıl elde edilir?
• Bilginin değeri nedir?
• Bilginin kaynağı nedir?

Bilgi Türleri

1) Gündelik (Ampirik) Bilgi:

• Gündelik yaşantılar ve deneyimler sonucunda elde edilen bilgi türüdür.
• Pratik fayda sağlar.
• Doğruluğu kesin değildir.
• Basit bir neden-sonuç ilişkisi vardır.
• Genel geçer değildir.
• Öznel niteliktedir.
• Sistemsiz ve düzensizdir.
• Duyum, algı ve tecrübeye dayalıdır.
• Bilgi türleri içerisinde en yaygın kullanılanıdır.

2) Dini Bilgi:

• Dogmatik (Eleştiriye kapalı), normatif (kural koyucu) ve kesindir.
• Kişinin iç huzura kavuşmasını amaçlar.
• İnanç, emir ve itaate dayalıdır.

3) Sanatsal Bilgi:

• Özneldir.
• Somut ürünlerle ifade edilir.
• Belli bir yöntemi, kuralı ve pratik kazancı yoktur.
• Duygu, yetenek, beğeni, yaratıcılık ve hayal gücüne dayalıdır.

4) Bilimsel Bilgi:

• Bilimsel yöntemler aracılığıyla elde edilen bilgi türüdür.
• Neden-sonuç ilişkisi üzerinde durulur.
• Birikimli, sistemli, nesnel ve olgusaldır.
• Akıl, mantık, deney ve gözleme dayalıdır.

5) Teknik Bilgi:

• Bilgilerin insan yaşamına fayda sağlamak amacıyla pratiğe dönüştürülmüş şeklidir.

6) Felsefi Bilgi:

• Öznel, kümülatif, tutarlı, sorgulayıcı ve şüphecidir.
• Varlığı bütün olarak ele alır.
• Genel geçer değildir.

Bilgi Felsefesinin Temel Problemleri

Bilgi felsefesi; bilginin imkanı problemi, bilginin kaynağı problemi ve bilginin değeri problemi olmak üzere üç temel problem üzerinde yoğunlaşır.

Bilginin İmkanı Problemi

Doğru bilginin mümkün olup olmadığı hakkında filozoflar çeşitli görüşler ortaya atarlar. Sofizm, septisizm, rölativizm, nihilizm ve agnostisizm akımları doğru bilginin varlığını reddederler. Sofistler, MÖ 5. yüzyılda para karşılığı felsefe öğreten gezgin filozof ve öğretmenlerdir. Sofizme göre bilgi duyusal algılardan oluşan sanrılardan ibarettir. Bu sanrılar kişiden kişiye değiştiği için bilgi rölatif yani görecelidir. Temsilcileri Protagoras ve Gorgias’tır. Septisizme (Kuşkuculuk) göre mutlak doğru bir bilgi yoktur ve her bilgiden kuşku duyulmalıdır. Phyrrhon ve Timon önemli temsilcilerindendir. Rasyonalizm, empirizm, kritisizm, pozitivizm, analitik felsefe, entüisyonizm, pragmatizm ve fenomenoloji akımları doğru bilginin varlığını kabul eder.

Bilginin Kaynağı Problemi

Rasyonalizme (Akılcılık) göre bilgilerin doğruluğunu belirleyen ölçüt akıl ve mantık ilkelerine uygunluktur. Doğru bilginin kaynağı akıldır. Sokrates, Platon, Aristoteles, Farabi, Descartes ve Hegel önemli temsilcilerindendir. Empirizme (Deneycilik) göre doğru bilgiye duyular ve deneyler aracılığıyla ulaşılabilir. İnsan zihninin doğuştan boş bir levha olduğu kabul edilir. Bilginin kaynağı deneydir. John Locke, David Hume ve George Berkeley önemli temsilcilerindendir. Kritisizme (Eleştirel Felsefe) göre bilginin kaynağı deney ve akıldır. Temsilcisi Kant’tır. Sensualizme (Duyumculuk) göre bilginin kaynağı duyumlardır. Temsilcisi Condillac’tır. Fenomenolojiye (Görüngübilim) göre doğru bilgi varlığın özüne aittir. Temsilcisi Edmund Husserl’dır. Pragmatizme (Faydacılık) göre bir bilginin doğru kabul edilebilmesi için fayda sağlaması gerekir. William James ve John Dewey önemli temsilcileridir. Analitik (Çözümleyici) felsefeye göre gerçek bilgiye mantıksal dil çözümlemeleriyle ulaşılabilir. Russell ve Ludwig Witgenstein önemli temsilcileridir. Pozitivizme (Olguculuk) göre bilgiye ulaşmak için öncelikle deney ve gözlemler yapılmalı ardından elde edilen sonuçlar akıl ve mantık süzgecinden geçirilmelidir. Metafizik karşıtıdır. Temsilcisi Auguste Comte’tur. Entüisyonizme (Sezgicilik) göre bilgiye sezgiler aracılığıyla ulaşılabilir. Gazali ve Henri Bergson önemli temsilcileridir.

Bazı Filozoflar Hakkında Önemli Temel Bilgiler

• Protagoras, rölativizmin ilk temsilcisidir.
• Descartes, modern felsefenin ve geometrinin kurucusudur.
• Platon, İdealar Kuramı’nı ortaya atar. Bu kurama göre idealar evreni ve nesneler evreni olmak üzere iki evren bulunur. İdealar evreni akıl ile algılanırken nesneler evreni duyular ile algılanır.
• Gorgias, nihilizm ve agnostisizmin ilk temsilcisidir.

Çeviri Çözümleri

0212 221 45 21 & 0553 910 31 32